Çoklu Zeka Kuramı

Çoklu Zeka Kuramı Nedir?

              Çoklu zekâ kuramı 1983 yılında Howard Gardner tarafından zekâyı tek ve baskın bir yetenek olarak görmekten ziyade, çeşitli ve özel boyutlardan oluştuğunu öneren bir modeldir.

              Gardner’a göre sayısal olarak ölçülebilir olmayan zeka, farklı boyutlardan oluşuyor ve her insanda tümü potansiyel olarak bulunmakla birlikte farklı boyutları öne çıkıyor. Doğuştan gelen zeka yaşam boyunca geliştirilebiliyor ve farklı zeka boyutlarının gelişimi de birbirini etkiliyor. 

              Her insanın zeka gelişimini kendi içerisinde değerlendirmek gerektiğini söyleyen çoklu zeka kuramı, her bireyin kolay öğrenmek için farklı bir yolu olduğuna inanıyor. 

Kurama göre zekanın gelişimini etkileyen 3 unsur bulunuyor;

• Kalıtım
• Kültür
• Kişisel geçmiş

             Kalıtımla gelen zeka, kişinin içinde yaşadığı coğrafi, ailevi, kültürel, çevresel faktörlerle gelişebildiği gibi zayıflayabiliyor da.

             Gardner bilişsel yeteneklerin geniş bir yelpazeden oluştuğunu ve aralarında sadece çok zayıf bir korelasyonun bulunduğunu savunmaktadır. Örneğin, kuram çarpma işlemini kolayca öğrenen bir çocuğun, bu görevde zorluk yaşayan bir çocuğa göre daha zeki olduğunu söylemez. Basit çarpma işlemlerinde uzmanlaşmak için zaman harcayan bir çocuk

1) çarpma işlemini farklı bir yolla öğrenebilir,

2) matematik dışındaki bir alanda üstün olabilir,

3) hatta çarpım sürecini derin bir seviyede anlıyor veya tamamen farklı bir süreç olarak görüyor olabilir.

Zeka Türleri Nelerdir?

             Çoklu zeka kuramında insanın farklı alanlardaki yeteneklerini ifade eden 8 zeka boyutu tespit edildi. Daha sonraları 9. boyut da literatüre girdi. Gardner başka da birçok zeka türü olabileceğini ifade ediyor. 

1. Sözel/Dilsel Zeka

Sözel-dilsel zeka, kişinin kendini ifade ve dilini etkin kullanma yeteneğini kapsıyor. Konuşma, okuma, yazma becerilerini kullanma yeteneğini ve potansiyelini ifade eden bu zeka türüne sahip insanlar yabancı dilleri de daha kolay öğreniyor.

Sözel zekası baskın olan kişiler okumayı, yazmayı, anlatmayı ve tartışmayı severler. Yazarlar, hukukçular, hatipler, politikacılar, gazeteciler, çevirmenler bu zeka boyutunun ön planda olduğu kişiler arasından çıkar.

Sözel/dilsel zekası yüksek kişilerin güçlü yönleri;

• Etkili konuşma ve etkin dinleme 
• Okuduğunu anlama ve yorumlama
• Yüksek yazma becerisi
• Anlatı oluşturma
• Güçlü hafıza

2. Mantıksal/Matematiksel Zeka

Yüksek mantıksal/matematiksel zekaya sahip olan kişiler sayıları kullanma, mantık yürüterek neden-sonuç ilişkileri kurabilme, problem çözme becerilerine sahiptir. Mantıksal/matematiksel zeka aynı zamanda muhakeme yeteneği ve eleştirel düşünmeyle ilişkilidir. 

Mantıksal/matematiksel zeka boyutu ön planda olan kişiler, fen ve matematik alanlarına ilgidir. Yüksek matematiksel zekaya sahip kişiler tıp, bilişim, mühendislik, ekonomi gibi alanlarda başarılı olabilir. Pozitif bilimler üzerine çalışan bilim insanlarının genellikle mantıksal/matematiksel zekası ön plandadır.

Mantıksal/matematiksel zekası yüksek kişilerin güçlü yönleri;

• Soyut düşünme
• Eleştirel düşünme
• Problem çözme
• Sayma, hesaplama, sınıflandırma becerileri
• Sebep-sonuç ilişkisi kurma

3. Görsel/Uzamsal Zeka

Çoklu zeka kuramında yer alan zeka boyutlarından biri olan görsel/uzamsal zeka gözle görülen şekil, renk ve görüntüleri algılama, zihinde canlandırma ve görsel tasarımlar kurgulama becerilerini ifade eder.

Görsel zekâ kişinin resimler ve şekillerle düşünmesi ve yeni tasarımlar oluşturmasının yanında bir haritayı anlama, yön bulma, nesnelerin yerini algılama ve zihinde imgeleme yeteneklerini de kapsar.

Görsel/uzamsal zekası yüksek olan kişiler resim, heykel, fotoğraf, sinema gibi sanatlara ve mimarlık, tasarımcılık gibi mesleklere yatkın olurlar. 

Görsel/uzamsal zekâsı yüksek kişilerin güçlü yönleri;

• Yüksek hayal gücü
• Güçlü görsel hafıza
• Görsel kompozisyonlar oluşturma, resim yapma
• Zihinde görselleştirme
• Yön bulma

4. Müziksel/Ritmik Zeka

Müziksel/ritmik zeka, sesleri tanıma, ritimleri ve melodileri algılama ve bunları işlemeyle ilgilidir. Müziksel zekâsı ön planda olan insanların sahip olduğu düşünme biçimi müzik eserlerini anlama, yorumlama ve yenilerini üretme becerilerini sağlar.

Müziksel zekâsı yüksek olan insanlar, enstrüman çalma, kompozisyon oluşturma ve müzikal performans sergileme konusunda başarılı olurlar. Müzisyen, besteci, ses mühendisi, müzik öğretmeni, orkestra şefi gibi mesleklere uygundurlar.

Müziksel/ritmik zekası yüksek kişilerin güçlü yönleri;

• Şarkıların melodi ve sözlerini hatırlama
• Sesleri tanıma ve uyumlu sesi bulma
• Ritim tutma
• Enstrüman çalmaya yatkınlık
• Müzik kompozisyonları oluşturma

5. Bedensel/Kinestetik Zeka

Çoklu zeka kuramının içerisinde yer alan bir başka zekâ boyutu olan bedensel/kinestetik zekâ, beden zihin koordinasyonunu, hareket ve denge kabiliyetini ifade eder. Bu tür zekâsı yüksek olan insanlar kendilerini ifade etmek ya da herhangi bir işi yapmak için bedenlerini etkin bir şekilde kullanabilir. 

El becerisi, jest ve mimik kullanımı gibi beden-zihin koordinasyonu gerektiren zanaat işlerinde, sporda, oyunculukta, cerrahlık gibi mesleklerde başarılı olabilirler. Dokunmayı, dans etmeyi, hareket etmeyi severler.

Bedensel/kinestetik zekâsı yüksek kişilerin güçlü yönleri;

• İyi jest ve mimik kullanımı
• Taklit yeteneği
• Spora yatkınlık
• Yüksek el becerisi

6. İçsel Zeka

İçsel zeka kişinin kendini tanıma ve potansiyelini doğru değerlendirebilme yeteneğini ifade eder. Yüksek içsel zekâya sahip kişiler, olumlu ve olumsuz yönlerini belirleyebilir, duygularını ve nedenlerini kavrayabilir, kendilerine gerçekçi hedefler koyabilir ve bunları gerçekleştirmek için doğru davranışları sergileyebilirler. 

Çoklu zeka kuramı kapsamında bir boyut kabul edilen içsel zekâ baskın olduğunda bağımsızlık, tutarlılık, öz güven gibi özellikler güçlü olur. İçsel zekâsı yüksek olan insanlar yazar, filozof, terapist, danışman, sosyal hizmet uzmanı, bilim insanı gibi mesleklerde başarılı olabilirler.

İçsel zekâsı yüksek kişilerin güçlü yönleri;

• İçsel motivasyon
• Bağımsızlık
• Kişisel farkındalık
• Yüksek öz güven ve öz saygı

7. Sosyal Zeka

Zeka türlerinin arasında ifade edilen sosyal zeka, diğer insanların duygularını anlama, etkili iletişim ve ilişki kurma yeteneklerini kapsar. Sosyal zekâsı yüksek olan kişiler ekip çalışmasına yatkındır. 

Empati yetenekleri ve liderlik özellikleri güçlü olan bu insanlar, politika, iletişim, eğitim, sosyal bilimler gibi alanlarda başarılı olabilirler. 

Sosyal zekâsı yüksek kişilerin güçlü yönleri;

• Liderlik özelliği
• Etkili iletişim
• Ekip çalışmasına yatkınlık
• Empati
• Farklı kültürlere ve yaşam tarzlarına saygı
• Uyum

8. Doğacı Zeka

Doğayı, çevreyi, canlıları tanıma, anlama ve sınıflandırma yeteneklerini içeren doğacı zekâ, doğaya, canlılara ilgi ve duyarlılığı beraberinde getirir. Doğasal zekâ da denilen doğacı zekâya sahip kişiler, doğa olaylarını, canlıları gözlemlemek ve yorumlamak konusunda beceriklidir. 

Bu kişiler arkeoloji, botanik, zooloji, dağcılık, fotoğrafçılık, biyoloji, tıp gibi alanlarda başarılı olabilirler. 

Doğacı zekâsı yüksek kişilerin güçlü yönleri;

• Çevreye duyarlılık
• Canlılara yönelik sevgi
• Bahçe işlerine yatkınlık

9. Varoluşsal Zeka

Çoklu zeka kuramına sonradan eklenen ve henüz üzerinde çalışılan bir zekâ boyutu olan varoluşsal zekâ, insanlığın varoluşu, yaşam, ölüm ve tüm bunların anlamı üzerine düşünme ve yorumlama yeteneğini içerir.

Varoluşsal zekâsı yüksek olan kişiler, din, felsefe, bilim gibi alanlara yatkın olabilir. Parça-bütün ilişkisini görme ve soyut düşünme yetenekleri baskındır. 

Varoluşsal zekâsı yüksek kişilerin güçlü yönleri;

• Felsefeye ilgi
• Yüksek ahlaki değer
• Kararların tüm olası sonuçlarını öngörme
• Tüketim alışkanlıklarına mesafe
• Varoluşsal zekâyı geliştirme yöntemleri;
• Evrenin varoluşu üzerine düşünce egzersizleri
• Felsefe kitapları okumak